Một vài nét về hệ miễn dịch và khái niệm PD-L1:
- Hệ miễn dịch của cơ thể được tạo thành từ mạng lưới các tế bào, các mô, các cơ quan và các loại dịch thể (protein); cụ thể đó là các loại bạch cầu và các loại kháng thể. Hệ miễn dịch có chức năng bảo vệ cơ thể chống lại các tác nhân lạ từ bên ngoài vào cơ thể như virus, vi khuẩn, kí sinh trùng, nấm và các tế bào lạ.
- Hệ thống miễn dịch của chúng ta bình thường sẽ có các trạm kiểm soát “checkpoint” để đảm bảo rằng không có vật lạ nào được xâm nhập vào cơ thể và đồng thời cho phép các tế bào của cơ thể của chúng ta hoạt động được bình thường, có nghĩa là không tấn công vào tế bào của cơ thể chúng ta (nếu có hiện tượng này xảy ra thì được gọi là bệnh tự miễn).
- Các tế bào ung thư trong cơ thể cũng được hệ miễn dịch xem như tác nhân lạ tấn công cơ thể và hệ thống miễn dịch sẽ tìm tế bào ung thư để tiêu diệt. Tuy nhiên bằng nhiều cách khác nhau, các tế bào ung thư đã trốn qua được trạm kiểm soát “checkpoint” của hệ miễn dịch của cơ thể, hệ miễn dịch sẽ không phát hiện ra được tế bào ung thư, và vì thế tế bào ung thư mới phát triển được. Một trong những cách mà tế bào ung thư lẩn trốn được đó là “đánh lừa” được trạm kiểm soát “checkpoint” PD-1/PD-L1.
- PD-L1 là một protein xuyên màng, có mặt tại màng tế bào ung thư; trong khi đó thụ cảm thể PD-1 có mặt trên bề mặt các tế bào miễn dịch như: tế bào T, tế bào B, tế bào giết tự nhiên (Natural Killer), đại thực bào. Khi PD-L1 gắn với thụ thể PD-1 gây ra hiện tượng bất hoạt động của tế bào T và hoạt động miễn dịch của tế bào T bị ức chế. Vì thế khi dùng kháng thể (antibody) ức chế PD-1 hoặc PD-L1 sẽ gây ra hiện tượng ức chế liên kết trục PD-1/PD-L1 (checkpoit inhibitors), từ đó hệ miễn dịch của tế bào T được kích hoạt và tấn công tế bào ung thư.
- Khi xét nghiệm thấy PD-L1 tăng cao ở những tế bào ung thư, thì có chỉ định bất hoạt PD-1 hoặc PD-L1 để kích hoạt hệ thống miễn dịch tế bào T, tế bào miễn dịch T sẽ tìm và tiêu diệt tế bào ung thư. Hiện nay các thuốc hay được dùng để bất hoạt PD-1 đó là Pembrolizumab (Keytruda), Nivozumab (Opdivo); trong khi đó bất hoạt PD-L1 có thuốc Atezolizumab (Tecentriq), Durvalumab (Imfinzi), Avelumab (Bavencio).
Sơ đồ minh họa của PD-1/PD-L1 trên bề mặt tế bào miễn dịch/tế bào u
Xét nghiệm PD-L1:
Với sự phát triển của nền y học hiện đại ngày nay, việc ức chế PD-1 hoặc PD-L1 được phê duyệt điều trị nhiều loại ung thư khác nhau như: u hắc tố, ung thư phổi không tế bào nhỏ, ung thư dạ dày – đại trực tràng, ung thư buồng trứng, ung thư đầu mặt cổ...
Sơ đồ áp dụng xét nghiệm PD-L1 trong một số loại ung thư
- Xét nghiệm PD-L1 là một loại xét nghiệm đặc biệt, được thực hiện bằng phương pháp nhuộm hóa mô miễn dịch (IHC) để xác định sự hiện diện của PD-L1 trên các tế bào ung thư. Đánh giá sự bộc lộ của PD-L1 trên các tế bào ung thư dựa sự biểu hiện về số lượng tế bào và cường độ bắt màu của phản ứng hóa mô miễn dịch (IHC).
- Tần suất và mức độ biểu hiện của PD-L1 tùy thuộc vào từng loại u, dòng kháng PD-L1 và ngưỡng dương tính được tính cho từng loại u.
- Đánh giá biểu lộ PD-L1 theo phương pháp nhuộm hóa mô miễn dịch (IHC) được đánh giá bởi Bác sĩ Giải phẫu bệnh giàu kinh nghiệm đã được đào tạo về đánh giá PD-L1, dựa trên thang điểm đã được quy ước sẵn.
- Nếu sự bộc lộ PD-L1 của các tế bào ung thư được đánh giá đủ cao (ngưỡng dương tính tùy thuộc từng loại u và từng dòng kháng PD-L1) thì bệnh nhân có thể được chỉ định điều trị liệu pháp miễn, giúp tăng cường hệ thống miễn dịch để nhận biết và tiêu diệt các tế bào ung thư.
- Ngày nay, liệu pháp miễn dịch đã được chứ phê duyệt trong điều trị một số loại ung thư như: ung thư hắc tố, ung thư phổi tế bào không nhỏ, ung thư dạ dày..., là phương pháp mới, ít tác dụng phụ, đem lại hiệu quả cao, kéo dài thời gian sống toàn bộ và chất lượng sống của người bệnh được cải thiện rõ rệt so với các phương pháp thông thường.
Tại khoa Giải phẫu bệnh – Bệnh viện TƯQĐ 108 đã và đang triển khai kỹ thuật xét nghiệm PD-L1 (IHC), giúp cho các bác sĩ lâm sàng lựa chọn được phương pháp điều trị thích hợp, góp phần cải thiện và nâng cao hiệu quả chất lượng cuộc sống cho nhiều bệnh nhân ung thư.
BS. Lê Thị Thanh Xuân - Khoa Giải phẫu bệnh
Liên hệ: thanhxuan108@gmail.com