Hướng dẫn người bệnh hiểu rõ quy trình chuẩn bị trước - trong và sau phẫu thuật, nhằm có sự chuẩn bị cần thiết cũng như giảm thiểu các lo lắng, căng thẳng, chúng tôi xin cung cấp một số thông tin nhằm: Trang bị những cho người bệnh và người nhà người bệnh những thông tin cần thiết, những quy tắc an toàn để nâng cao chất lượng chăm sóc, hạn chế tối đa những rủi ro trong phẫu thuật do việc thiếu kết nối thông tin giữa bệnh nhân và nhân viên y tế.
Một tuần trước khi phẫu thuật
- Tình trạng thể chất: Người bệnh nên được chuẩn bị rất tốt về chế độ dinh dưỡng trước mổ. Chế độ ăn nên giàu chất đạm, giàu dinh dưỡng và vitamin, đặc biệt những bệnh nhân bị suy dinh dưỡng cần có chế độ dinh dưỡng đặc biệt để nâng cao thể trạng. Nên chọn các loại thức ăn phù hợp, dễ tiêu hóa và đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm. Bệnh nhân đái tháo đường cần chọn chế độ ăn điều trị nhằm giảm glucose máu và tránh tình trạng toan máu. Một số trường hợp có bệnh lý đặc biệt như nhiễm khuẩn, bệnh tim, gan, thận …cần có tư vấn của chuyên khoa dinh dưỡng.
- Không hút thuốc: người nghiện thuốc thường gặp các vấn đề về hô hấp trong hoặc sau khi phẫu thuật, tăng nguy cơ viêm phổi, xẹp phổi sau mổ do tăng tiết đờm dãi, dịch nhầy trong khí phế quản. Hút thuốc lá làm giảm lưu thông máu, làm chậm quá trình lành vết mổ, vết mổ sẽ dễ bị nhiễm khuẩn. Chất Nicotine trong thuốc lá làm giảm enzym cytochrome P-450 là loại men tham gia chuyển hóa nhiều loại thuốc tại gan, nồng độ Carboxy-haemoglobin (COHb) có thể tăng lên 10% ở người hút thuốc. Vậy nên dừng thuốc lá trước mổ càng lâu càng tốt, ít nhất là 3 tuần trước mổ để hồi phục enzym và hệ thống miễn dịch, đưa carboxy-Hb về mức bình thường.
- Tránh uống rượu, bia: Uống rượu, bia sẽ ảnh hưởng đến quá trình hồi phục tăng nguy cơ chảy máu, giảm đáp ứng miễn dịch. Rượu khử hydro là một loại men xúc tác tại gan, nhiều chất xúc tác ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa thuốc gây tê, gây mê.
- Tập luyện: Nên tập các động tác lý liệu pháp hô hấp như: Tập hít sâu, thở chậm, ho khạc đờm, nằm trên giường tập các động tác co, gấp, duỗi các chi. Nên ngủ sớm, ngủ đủ giấc và sử dụng thuốc theo đúng hướng dẫn của bác sỹ.
Ngày vào viện chuẩn bị cho phẫu thuật
- Nên đi cùng với người thân/ người giám hộ để hỗ trợ người bệnh khi cần (đảm bảo an toàn cũng như lý do pháp lý).
- Không nên mang trang sức quý giá, đắt tiền đến bệnh viện (chỉ mang những gì cần thiết cho việc thanh toán và các chi phí phát sinh khác).
- Với bất kỳ thay đổi nào về tình trạng chung của cơ thể, người bệnh/ người nhà người bệnh cần phải báo ngay với bác sỹ hoặc điều dưỡng thăm khám khi vào viện.
- Các xét nghiệm như: xét nghiệm máu, chụp XQ, siêu âm bụng, nội soi, điện tim, chụp cộng hưởng từ, cắt lớp vi tính, siêu âm tim (nếu cần) sẽ được bổ sung và hoàn thành trước khi thực hiện ca phẫu thuật của người bệnh.
- Một số loại thuốc đặc biệt người bệnh đang sử dụng như thuốc chống đông, thuốc lợi tiểu, thuốc đái tháo đường, huyết áp, tim mạch… người bệnh phải báo với bác sỹ điều trị để có hướng dẫn cụ thể. Một số thuốc có thể vẫn tiếp tục sử dụng, một số phải ngừng. Các bác sỹ sẽ cân nhắc giữa lợi ích và nguy cơ khi dừng thuốc để đảm bảo an toàn cho phẫu thuật. Đơn thuốc có thể được chỉ định sau khi bác sỹ thăm khám (nếu cần).
- Nếu người bệnh sốt/cảm lạnh, đến kỳ kinh nguyệt hoặc có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào khác trước phẫu thuật 1 ngày cần báo ngay cho bác sỹ điều trị.
Khám tiền mê
Sau khi đã hoàn tất các xét nghiệm cơ bản, người bệnh sẽ được bác sĩ gây mê khám tiền mê đánh giá toàn diện chức năng các cơ quan cũng như khả năng chịu đựng cuộc phẫu thuật, đồng thời kết hợp điều trị các bệnh lý phối hợp ( tim mạch, huyết áp, tiểu đường, hô hấp, dinh dưỡng…), bổ sung xét nghiệm, dự trù máu, quyết định phương pháp gây mê, giảm đau sau mổ. Người bệnh cần cung cấp các thông tin chính xác nhất là tiền sử dị ứng, sốc phản vệ, hen xuyễn hoặc tiền sử gây mê, phẫu thuật cũng như bệnh lý nền, các thuốc đang sử dụng. Bác sĩ cũng sẽ giải thích về phương pháp gây mê, phương pháp giảm đau sẽ áp dụng cho người bệnh, các điểm chú ý cần phối hợp của người bệnh cũng như nguy cơ có thể xảy ra.
Thủ tục pháp lý thực hiện trước phẫu thuật, thủ thuật, gây mê
Sau khi được cung cấp đầy đủ thông tin về phẫu thuật, người bệnh sẽ ký cam kết chấp thuận cho bác sĩ thực hiện phẫu thuật điều trị theo kế hoạch.
Tùy vào tính chất phẫu thuật, người bệnh có thể được yêu cầu ký cam kết, thủ tục cần thiết bao gồm cả nghĩa vụ tài chính. Người dưới 18 tuổi phải có cha mẹ hoặc người giám hộ ký vào những cam kết chấp thuận nói trên.
Những điểm lưu ý trước phẫu thuật
Tẩy trang và chùi sạch sơn móng tay, móng chân trước khi phẫu thuật
Chải và cột gọn tóc
Tháo kính áp tròng, tháo răng giả tháo lắp
Tháo tất cả đồ trang sức, bao gồm các loại khuyên đeo trên người
Mặc quần áo do bệnh viện cung cấp, không mang tất và mặc đồ lót. Mang giày dép thoải mái, không mang giày cao gót, xăng đan hay dép xỏ ngón.
Đi tiểu trước khi vào phòng mổ
Bệnh nhân nhỏ tuổi cần có bố mẹ hoặc người giám hộ đi kèm
Trước khi phẫu thuật, nếu người bệnh có các triệu chứng bất thường như: cảm lạnh, đau họng, ho, đau bụng cồn cào, tiêu chảy hoặc sốt, người bệnh cần thông báo cho bác sĩ phẫu thuật, bác sĩ gây mê hoặc điều dưỡng tại khoa để kịp thời thăm khám tình trạng người bệnh. Bác sĩ có thể quyết định hoãn thực hiện phẫu thuật cho đến khi tình trạng người bệnh ổn định.
Vệ sinh cơ thể trước khi phẫu thuật
Giữ gìn vệ sinh cơ thể giúp giảm thiểu nguy cơ nhiễm trùng sau mổ. Bệnh viện sẽ hướng dẫn người bệnh sử dụng loại xà phòng khử trùng đặc biệt và yêu cầu người bệnh tắm trước khi phẫu thuật
Kỹ thuật tắm như sau: Dùng tay thoa xà phòng thật kỹ toàn bộ cơ thể, đảm bảo toàn bộ bề mặt da trên cơ thể đều được cọ sạch với xà bông. Sau đó, người bệnh xả nước sạch và lau khô người bằng khăn sạch. Người bệnh không cần gội đầu nếu đầu vẫn sạch, trừ khi phải phẫu thuật đầu hay cổ. Sau lần tắm sau cùng, mặc quần áo sạch do bệnh viện cung cấp.
Hướng dẫn nhịn ăn uống và sử dụng thuốc trước phẫu thuật
Tùy từng chuyên khoa và từng trường hợp người bệnh cụ thể mà bác sĩ phẫu thuật và bác sĩ gây mê sẽ cho chỉ định người bệnh nhịn ăn, uống trước mổ vào thời điểm nào.
Nhịn ăn uống giúp phòng ngừa việc hít các vật thể lạ, chất nôn vào đường thở gây sặc, thậm chí nguy hiểm đến tính mạng. Vì vậy, việc tuân thủ theo hướng dẫn của bác sỹ gây mê, bác sỹ phẫu thuật là rất quan trọng. Nếu người bệnh mới ăn uống và phải phẫu thuật cấp cứu thì bác sỹ gây mê sẽ đánh giá nguy cơ hít các vật thể lạ khi gây mê.
Kể cả trong trường hợp bạn được gây tê vùng thì việc tuân thủ các hướng dẫn nhịn ăn uống cũng rất quan trọng vì có thể người bệnh có thể sẽ phải cấp cứu hoặc chuyển gây mê toàn thân. Cần từ 6 – 8 giờ sau ăn để dạ dày ở trạng thái trống, an toàn cho việc gây mê, tránh nguy cơ thức ăn và dịch từ dạ dày có thể vào phổi nếu dạ dày vẫn còn thức ăn hoặc nhiều dịch. Do đó người bệnh cần kết thúc bữa ăn cuối trước khi lên phòng mổ khoảng 8 tiếng. Sữa, súp loãng cần kết thúc trước 06 giờ.
Người bệnh có thể được uống nước giàu Carbonhydrat nhiều lần trong đêm (nhỏ hơn 200 ml) kết thúc 2 giờ trước khi được gây mê và phẫu thuật. Trẻ em cho bú sữa mẹ trước 04 giờ.
Những người bệnh phải nhịn hoàn toàn cả ăn uống bác sĩ sẽ trao đổi cụ thể.
Bác sĩ sẽ trao đổi và hướng dẫn người bệnh về các loại thuốc người bệnh đang uống. Những loại thuốc có thể gây ra biến chứng chảy máu nhiều trong quá trình phẫu thuật như thuốc chống đông máu có thể được yêu cầu ngưng và hoặc chuyển loại trước khi thực hiện thủ thuật, phẫu thuật theo hướng dẫn của bác sĩ.
Thuốc điều trị tăng huyết áp loại ức chế men chuyển phải được dừng trước phẫu thuật 24h, có thế chuyển sang một loại thuốc hạ áp khác theo hướng dẫn của bác sĩ.
Một số vitamin và thảo dược như nhân sâm, tỏi, Ginkgo biloba..., có thể gây biến chứng chảy máu trong quá trình phẫu thuật. Người bệnh cần phải trao đổi với bác sĩ về các loại sản phẩm bổ sung đang sử dụng.
Thông thường, người bệnh sẽ được hướng dẫn ngưng uống thuốc điều trị đái tháo đường vào buổi sáng ngày phẫu thuật. Nếu người bệnh dùng Insulin, bác sĩ có thể đề nghị giảm liều hoặc chỉnh liều theo lượng đường trong máu của bạn.
Nếu người bệnh có bệnh lý ngưng thở khi ngủ (ngủ ngáy), cần thông báo tình trạng này với bác sĩ để bác sĩ và điều dưỡng chủ động kế hoạch theo dõi hô hấp cho người bệnh trong và sau khi phẫu thuật.
Thời gian thực hiện phẫu thuật
Điều dưỡng sẽ thông báo cho người bệnh thời gian dự tính của ca phẫu thuật. Để chuẩn bị tốt cho ca phẫu thuật, người bệnh sẽ được đưa đến phòng mổ từ 30 - 45 phút trước khi bắt đầu.
Đến phòng phẫu thuật
Người bệnh sẽ được nhân viên đưa đến khu vực phòng phẫu thuật, điều dưỡng sẽ kiểm tra lại các thông tin liên quan đến người bệnh và người đi cùng đến phòng mổ. Hai thành viên gia đình được phép đi cùng người bệnh đến cửa phòng phẫu thuật nhưng không được vào bên trong vì đây là khu vực vô trùng.
Hậu phẫu
Người bệnh được đưa đến phòng hồi tỉnh để theo dõi và chăm sóc sau phẫu thuật. Tại đây, bác sĩ và điều dưỡng sẽ theo dõi cho đến khi người bệnh tỉnh lại (nếu có gây mê) hoặc 2 chân cử động được (nếu gây tê tủy sống). Khi người bệnh ổn định, phục hồi hoàn toàn về ý thức, chức năng vận động, cảm giác, phản xạ… nhân viên khu hồi tỉnh sẽ liên hệ chuyển người bệnh về phòng bệnh.
Khoa Hồi sức tích cực và chống độc
Các bệnh nhân nặng cần chăm sóc và hồi sức tích cực sau mổ sẽ được chuyển về khu Hồi sức tích ngoại khoa. Tại đây được trang bị hệ thống máy móc, trang thiết bị theo dõi và hỗ trợ đặc biệt dành cho bệnh nhân có chỉ định hỗ trợ hô hấp, săn sóc, hồi sức tích cực. Đây là khu vực vô trùng, bệnh nhân được chăm sóc toàn diện nên cần giới hạn thân nhân vào thăm bệnh.
Trở về phòng bệnh
Sau khi rời phòng hồi tỉnh, người bệnh được đưa về phòng bệnh. Điều dưỡng sẽ theo dõi huyết áp, nhịp tim và nhiệt độ cho người bệnh, đánh giá mức độ đau và theo dõi các diễn tiến của người bệnh... để kịp thời thông báo cho bác sĩ khi có bất thường
Để tránh nguy cơ choáng dẫn tới té ngã sau phẫu thuật, người bệnh không nên tự ý rời khỏi giường mà nên nhờ sự trợ giúp của người thân và hướng dẫn của điều dưỡng
Sau phẫu thuật, trên cơ thể người bệnh có thể còn các ống dẫn lưu, ống dẫn nước tiểu… Điều dưỡng sẽ giải thích cho người bệnh về vai trò của các ống này. Nhằm đảm bảo người bệnh được chăm sóc tốt nhất, điều dưỡng rất cần sự hợp tác của người bệnh và người nhà đối với các lưu ý về ống dẫn lưu.
Hãy báo cho điều dưỡng hay bác sĩ nếu bạn thấy có những triệu chứng sau:
Đau nhiều
Đi tiểu khó hoặc thấy đau khi tiểu
Đau khi hít vào hoặc thở ra
Đau ở vết mổ
Buồn nôn ói mửa (do ảnh hưởng thông thường của thuốc mê)
Bất kỳ triệu chứng bất thường nào khác.
Kiểm soát cơn đau
Các bác sĩ sẽ cố gắng giảm nhẹ cơn đau sau thủ thuật, phẫu thuật đến mức thấp nhất cho người bệnh. Hiện nay tại bệnh viện TƯQĐ 108 đã triển khai gói “Giảm đau sau phẫu thuật” đến hầu hết người bệnh. Hãy báo ngay cho điều dưỡng hoặc bác sĩ điều trị tại khoa nếu người bệnh cảm thấy đau vượt ngưỡng chịu đựng sau phẫu thuật. Điều dưỡng sẽ yêu cầu bạn đánh giá cơn đau theo thang đo từ 0 (không đau) đến 10 (rất đau) từ đó sẽ có chiến lược bổ sung thuốc phù hợp.
Chế độ ăn – vận động sớm sau phẫu thuật
Ngay sau phẫu thuật, người bệnh không được ăn hay uống trong một thời gian nhất định. Điều dưỡng tại khoa sẽ thông báo khi nào người bệnh được phép ăn uống bình thường trở lại
Khi đã được phép ăn uống, người bệnh cần ngồi dậy khi ăn và uống để tránh nguy cơ bị hít sặc.
Bệnh nhân sẽ được hướng dẫn vận động sớm nhất có thể để tăng khả năng hồi phục sau phẫu thuật
Chăm sóc, theo dõi và điều trị sau khi phẫu thuật
Bác sĩ phẫu thuật hoặc một thành viên của ê-kíp phẫu thuật sẽ kiểm tra sức khỏe của người bệnh mỗi ngày để đánh giá tiến độ hồi phục của vết mổ và tiến triển hồi phục cho đến khi người bệnh xuất viện.
Trên đây là một số thông tin cơ bản mà các bạn có thể tham khảo nếu bản thân hoặc người thân sắp trải qua cuộc phẫu thuật. Hy vọng nó sẽ giúp giải đáp một số thắc mắc, băn khoăn của quý vị. Khi cần cung cấp thêm thông tin, xin đừng ngại liên hệ với, Khoa Gây mê hồi sức BV TWQĐ 108, chúng tôi luôn sẵn sàng hỗ trợ các bạn nhiều nhất có thể.
PGS.TS. Nguyễn Minh Lý, BS. Nguyễn Văn Kiên
Khoa Gây mê hồi sức, Bệnh viện TWQĐ 108