Dị vật đường thở là tình trạng vật lạ (hạt, đồ chơi nhỏ, mẩu thức ăn…) rơi vào và mắc lại trong đường thở. Đối tượng có nguy cơ cao nhất thường gặp là trẻ em dưới 4 tuổi. Nếu không phát hiện sớm và can thiệp kịp thời, dị vật có thể gây ra nhiều hậu quả đáng tiếc như suy hô hấp cấp, tổn thương phổi hoặc tử vong ở trẻ.
Nguyên nhân thường gặp và dấu hiệu nhận biết
Dị vật đường thở khi trẻ vừa ăn vừa cười, chạy nhảy, khóc ho; trẻ ngậm đồ chơi, đùa nghịch với vật nhỏ (pin, cúc áo, hạt…) nhét vào mũi miệng; dị vật từ mũi, họng trôi xuống đường thở khi can thiệp không đúng cách. Vị trí thường gặp dị vật là mũi, thanh quản, khí quản, phế quản…
Hình ảnh soi thấy dị vật trên đường thở của một bệnh nhi
Hội chứng xâm nhập thường gặp ngay sau khi hít phải dị vật, trẻ có triệu chứng:
- Trẻ nhỏ: Sặc, ho dữ dội, khó thở, mặt tím tái, trợn mắt.
- Trẻ lớn: Sặc, ho từng cơn kép dài, khó thở, thở rít, khò khè, nuốt đau.
Một số trường hợp không rõ ràng, dễ bỏ sót nếu trẻ đang ngủ hoặc có bệnh lý thần kinh như động kinh.
Một số biểu hiện muộn bao gồm:
- Viêm phổi tái diễn một bên.
- Khò khè kéo dài không đáp ứng thuốc.
- Sốt, ho kéo dài, kém ăn, sút cân.
Hướng dẫn sơ cứu dị vật đường thở tại nhà
Cần thực hiện thủ thuật cấp cứu dị vật đường thở ngay khi trẻ ho sặc sụa, tím tái, khó thở nếu có nghi ngờ.
- Trẻ nhỏ: Thực hiện thủ thuật vỗ lưng ấn ngực
Đặt trẻ nằm sấp, đầu thấp trên cánh tay. Dùng lòng bàn tay phải vỗ lưng 5 lần mạnh và nhanh vùng giữa 2 xương bả vai. Sau đó lật ngửa, ấn ngực 5 lần bằng 2 ngón tay.
- Trẻ lớn: Thực hiện thủ thuật Heimlich
Trẻ còn tỉnh: Cấp cứu viên đứng phía sau hoặc quỳ tựa gối vào lưng trẻ (trẻ <7 tuổi). Vòng 2 tay ngang thắt lưng, đặt một nắm tay vùng thượng vị ngay dưới xương ức, bàn tay đặt chồng lên. Đột ngột ấn mạnh, nhanh 5 lần theo hướng trước ra sau và dưới lên trên.
Trẻ hôn mê: Đặt trẻ nằm ngửa, cấp cứu viên quỳ gối và đặt 2 bàn tay chồng lên nhau vùng dưới xương ức trẻ. Đột ngột ấn mạnh, nhanh 5 lần.
Lặp lại 6-10 lần nếu dị vật chưa bật ra. Khi dị vật ra khỏi họng và nằm tại miệng trẻ cần lấy ra một cách thận trọng tránh tụt vào họng trở lại. KHÔNG cố móc họng trẻ nếu không thấy rõ dị vật, tránh đẩy sâu hơn. Nếu trẻ ngừng thở phải thổi ngạt hoặc bóp bóng qua mask trước và trong khi làm thủ thuật.
Khi nào cần đưa trẻ đi bệnh viện?
Ngay cả khi dị vật đã bật ra, ba mẹ vẫn cần đưa trẻ đến cơ sở y tế có chuyên khoa Nhi và Tai Mũi Họng càng sớm càng tốt để kiểm tra. Bác sĩ sẽ kết hợp giữa biểu hiện lâm sàng của người bệnh và hỏi bệnh, căn cứ vào hội chứng xâm nhập để có định hướng xác định bệnh. Sau đó trẻ sẽ được chỉ định: soi Tai-Mũi-Họng hoặc khí phế quản để tìm dị vật; Chụp XQ cổ nghiêng hoặc phổi thẳng nghiêng, chụp cắt lớp vi tính cổ ngực để xác định vị trí của dị vật (nếu cần).
Trẻ sẽ được xử lý như thế nào nếu còn dị vật?
- Hỗ trợ hô hấp:
Luôn chú ý nếu trẻ ngừng thở phải thổi ngạt hoặc bóp bóng qua mask trước và trong khi làm thủ thuật.
Chọc kim 14 xuyên màng giáp nhẫn (nếu dị vật trên thanh môn), đặt nội khí quản (nếu dị vật dưới thanh môn) hoặc mở khí quản cấp cứu khi các thủ thuật cấp cứu dị vật đường thở không hiệu quả.
- Lấy dị vật cấp cứu:
Soi tai mũi họng lấy dị vật nếu trẻ hồng hào, khó thở nhẹ hoặc không khó thở.
Soi thanh khí phế quản gắp dị vật nếu dị vật dưới thanh môn.
Phẫu thuật lấy dị vật thực quản đường cổ
- Điều trị nếu có biến chứng:
Viêm phổi, viêm tấy áp xe thành sau họng, thực quản, áp xe trung thất, tràn khí, viêm mủ màng phổi… sẽ được xử lý bằng kháng sinh, dẫn lưu, hoặc phẫu thuật tùy mức độ.
Phòng ngừa dị vật đường thở
- Cho trẻ ăn chậm, không vừa ăn vừa cười, không chạy nhảy khi ăn.
- Không ép trẻ ăn khi đang khóc hoặc mệt.
- Không để trẻ chơi với vật nhỏ, dễ nuốt như quả hạt nhỏ, pin, đồ chơi.
- Dạy trẻ không đưa đồ vật vào miệng ngậm.
- Với thuốc, nên dùng dạng siro hoặc nghiền nhỏ
- Không nên uống nước suối đề phòng dị vật sống chui vào đường thở.
Chỉ vài giây bất cẩn có thể gây hậu quả nghiêm trọng, phụ huynh cần theo dõi sát con nhỏ, đặc biệt khi ăn uống để phát hiện sớm, xử trí đúng và đưa trẻ đến bệnh viện kịp thời, đây là cách tốt nhất để bảo vệ an toàn cho trẻ.
BS.Tăng Thị Minh Thu - Khoa Nhi, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108